حکمت ملاصدرا 2
جلال الدین رومی ،سراینده مثنوی معنوی د رکتاب خود راجع به لزوم شناسائی انسان از طرف خود می گوید :
صد هزاران فصل داند از علوم
جان خود را می نداند آن ظلوم
داند او خاصیت هر جوهری
د ربیان جوهر خود چون خری
که همی دانم یجوز و لا یجوز
خود ندانی تو یجوزی یا عجوز
این روا آن نا روا دانی و لیک
خود روا یا نا روائی بین تو نیک
قیمت هر کاله میدانی که چیست
قیمت خود را ندانی احمقی است
.حاج ملاهادی سبزواری در زمان ناصرالدین شاه در خراسان می زیسته است . او نیز پیرو فلسفه افلاطونیون جدید بود . او نیز معتقد بود که :
" هر چه هست خداست و غیر از خدا چیزی نیست و هر چه وجود دارد از اوست .چون غیر از او چیزی نیست که اشیاء از آن بوجود آیند . "
. شیخ فرید الدین عطار نیشابوری در خصوص وحدت وجود می گوید :
عرش و عالم جز طلسمی بیش نیست
اوست پس این جمله اسمی بیش نیست
در نگر کاین عالم و آن عالم اوست
نیست غیر از او ،و گر هست او ، هم اوست
ذره ذره در دو گیتی فهم توست
هر چه را گوئی خدا ، آن وهم توست
عقل در سودای او حیران بماند
جان ز عجز انگشت در دندان بماند
هین مکن چندان قیاس ای حق شناس
زانکه ناید کار بیچون در قیاس
اصول عقاید عطار نیشابوری :
. هر چه هست خداست
. هر چه در جهان بوجود آمده از خداست
. روح انسان در زندان بدن محبوس است و بر اثر این حبس ، رنج می برد و میل دارد که به مبدا اصلی خود یعنی خدا واصل گردد .
. راه رستگاری روح انسان ، عشق است .
چهار اصل فوق ، د رمکتب های گوناگون تصوف ، عرفان وسعت پیدا کرد و هر بانی مکتب چیزی به آن افزود .از جمله گفتند که :
. عشق بدون ریاضت به دست نمی آید و آن شامل مراحل زیر است :
1- امساک در خوردن و خوابیدن
2- نفس کشتن از راه زیر پا نهادن خواهش های نفسانی
3- از دست دادن حیثیت اجتماعی و قطع امید ا زخلق تا درجه ای که مردم او را به نظر تحقیر بنگرند. و د راین مرحله چون دیگر امیدی از خلق نیست و خود را محتاج توجه و عنایت آن نمی بیند فقط متوجه خالق می شود و می فهمد که جز خالق دوست و نقطه اتکاء ندارد .
- از چه موقعی تصوف و عرفان وارد اسلام شد ؟
تصوف و عرفان ، از نیمه دوم قرن سوم وارد اسلام شده و در قرن های چهارم تا هفتم ، به اوج خود رسید .دراین چهار قرن ؛ صوفیان و عرفا مورد آزار و اذیت قرار می گرفتند و آن ها به ناچار برای بیان عقاید خود که همه بر محور عشق استوار بود ، اصطلاحاتی وضع کردند . این اصطلاحات عبارت بودند از :می و میخانه و بتکده و. . . .
صوفیان و عرفا طوری در سرودن غزل ، استاد شدند که هیچیک از علمای دینی قادر به فهم معنای واقعی اشعار عاشقانه آن ها نبودند . یکی از عرفای بزرگ ایران به نام " ادیب پیشاوری " که تا سی سال پیش در قید حیات بود ، در تهران درخانه یکی از بزرگان زندگی می کرد .ادیب وقتی که این غزل حافظ را خواند از شدت وجد و هیجان به حالت اغماء افتاد :
بی مزد بود و منت ، هر خدمتی که کردم
یارب مباد کس را مخدوم بی عنایت
رندان تشنه لب را ،آبی نمی دهد کس
گوئی ولی شناسان ،رفتند از این ولایت
در زلف چون کمندش ، ای دل مپیچ کانجا
سرها بریده بینی ،بی جرم و بی جنایت
چشمت به غمزه ما را ، خون خورد و می پسندی
جانا روا نباشد ، خون ریز را حمایت
در این شب سیاهم ،گم گشت راه مقصود
از گوشه ای برون آی ، ای کوکب هدایت
از هر طرف که رفتم ، جز وحشتم نیفزود
زنهار از این بیابان ، وین راه بی نهایت
ای آفتاب خوبان ،می جوشد اندرونم
یک ساعتم بگنجان ، در سایه عنایت
این راه را نهایت ،صورت کجا توان بست
کش صد هزار منزل ،بیش است در بدایت
هر چند بروی آبم ، روی از درت نتابم
جور از حبیب خوشتر ،کز مدعی رعایت
عشقت رسد به فریاد ،ار خود بسان حافظ
قران ز بر بخوانی ، د رچارده روایت
. حافظ در یکی از اشعار عرفانی خود می گوید :
چون او به مقام حقیقت رسیده و قائل گردیده که به ذات حق به پیوندد ،بنابراین از انجام تکالیف مذهبی معاف است . زیرا کسی که به خدا پیوست ، ما فوق دین قرار می گیرد .جلال الدین رومی نیز این موضوع را د رکتاب مثنوی معنوی خود آورده و می گوید :
پیش بی حد هر چه محدود است " لا " ست
کل شیئی غیر وجه الله فنا است
کفر و ایمان نیست آن جائی که اوست
زانکه او مغز است ، این دو رنگ و پوست
مولانا می گوید :
جائی که خدا هست ،مسئله دین دار بودن و نبودن مطرح نیست . برای اینکه دین از قیودات بشری است و قوانینی است که برای بشر وضع شده است .و خداوند مطیع و محدود به قوانین نیست . لاجرم ، عارفی که بتواند خود را بخدا برساند مافوق ایمان و کفر قرار می گیرد .چون هیچ قانون او را محدود نمی کند .
ملا هادی سبزواری می گوید :
موسئی نیست که دعوی اناالحق شنود
ورنه این زمزمه اندر شجری نیست که نیست
گوش اسرار شنو نیست و گرنه اسرار
برش از عالم معنی خبری نیست که نیست
در بیت دوم ، در مصراع اول آن بیت (اسرار) آخر مصراع ،تخلص شعری خود شاعر است و در آن بیت می گوید که :
گوشی نیست که من بتوانم اسرار را با او در میان بگذارم وگرنه ، نزد من تمام اسرار جهان روشن است ، و چیزی نیست که من آن را ندانم و در این بیت مرحوم " حاجی ملاهادی سبزواری " خود را عارفی می داند که به مقام حقیقت رسیده است .
- نیکلسون مستشرق انگلیسی ، حتی مذهب شیعه را اثر عکس العمل ایرانیان در قبال اعراب می داند و می گوید که :
ایرانیان ،مذهب شیعه را از این جهت بوجود آوردند که در قبال اعراب استقلال مذهبی داشته باشند .
- در قرن اول میلادی عده ای از فلاسفه مسیحی پیدا شدند که آن ها را " گنوستیک " می خواندند و اعراب اسم آن ها را " ادریه " گذاشتند . ادریه به معنی کسانی است که می فهمند. علمای ادریه کسانی بودند که عقیده داشتند ؛حقایق را نمی توان از راه حکمت فهمید بلکه باید از راه الهام و مکاشفه و یا نزول وحی پی به حقایق برد . به عقیده آن ها دو نیرو در وجود انسان هست :
1- نیروی خیر که مصدر آن خداست
2- نیروی شر که از ماده سرچشمه می گیرد
وظیفه انسان این است که تا بتواند با نیروی شر مبارزه کند .انسان بعد از مرگ به خدا می پیوندد.ولی ممکن است که در حال حیات هم بر اثر مبارزه با ماده و سعی در اصلاح روان ، حالی به او دست بدهد که بطور موقت به خداوند واصل گردد .
- بودائیان طبق نظریه بودا در زندگی معنوی به چهار چیز عقیده داشتند :
1- هر کس زنده می باشد ممکن است رنج بکشد .
2- رنج روحی را هوس و یا تمایل بوجود می آورد .
3-بایستی به زندگی دنیوی بی اعتنا بود .
4- انسان باید بوسیله تربیت روح و خودداری از منهیات ،نگذارد که در او تمایل به هوس بوجود بیاید .
