حکمت ملاصدرا 4

از قرن سوم ، عبادت بین صوفیان منسوخ شد و صوفیان عقیده پیدا کردند که راه رستگاری ، نه از طریق علم و نه از طریق عمل (عبادت ) میگذرد .بلکه باید با عشق ورزیدن به خدا رسید .صوفیان ، در این راه ، حتی گرسنه می ماندند و لباس ژنده می پوشیدند و مورد تمسخر مردم قرار می گرفتند .

حافظ می فرماید : 

جفا بریم و ملامت کشیم و خوش باشیم 

که در طریقت ما کافری است رنجیدن 

حالا نیز چنین است و در سراسر ایران یک صوفی ناراضی و نا خشنود که خنده بر لب نداشته باشد ، نمی بینی .

- حفظ راز در تصوف : 

مسئله وجوب حفظ راز در اکثر کتب منظوم صوفیان و عارفان آمده است .

جلال الدین محمد بلخی ، در این خصوص می فرماید : 

عارفان که جام حق نوشیده اند 

رازها دانسته و پوشیده اند 

هر که را اسرار حق آمو ختند 

مهر کردند و دهانش دوختند 

نیکلسون ، مستشرق غربی می گوید : 

عرفا و صوفیان می دانستند که مردم عادی ظرفیت شنیدن راز وحدت وجود را ندارند و نمی توانند به فهمند که معنی این عبارت (خدای جهان تو هستی ) چیست ؟ 

اسرار عارفان : 

اسرار بزرگ صوفیان و عارفان که نمی باید بگوش مردم عادی برسد ، از این قرار بود : 

1- خدای جهان تو هستی ولی هنوز از قدرت خود استفاده نکرده ای و برای استفاده از قدرت خویش باید به آن پی ببری و برای پی بردن به آن قدرت ، باید خود را تربیت کنی .

2- نه پاداش اخروی وجود دارد و نه مجازات اخروی . این گفته ها برای ترسانیدن عوام است ، تا اینکه از بیم مجازات اخروی مرتکب اعمال خلاف نشوند و به امید پاداش اخروی ، نیکوکاری نمایند . 

3- چون پاداش و مجازاتی وجود ندارد لذا عمل کردن به احکام دین بی فایده است .

- مراحل سلوک : 

عرفا و صوفیان برای کارکردن وراه پیمودن به منظور وصول به مراحل بالاتر ، نقشه راهی تهیه کرده و آن را به پیروان خود آموزش می دادند که به شرح زیر میباشد : 

1- فقر : این مرحله از سلوک عبارت است از چشم طمع از مال دنیا بریدن و احتیاجات مادی خود را به حد اقل رسانیدن است که خود سه منزل دارد . 

2- صبر و شکیبائی : در این مرحله تحمل و بردباری و چشم امید به رحمت خداوند داشتن مورد نظر است که خود سه منزل دارد . 

3- توکل 

4- رضا 

بعضی از مریدان پس از مرحله رضا که راز بزرگ را از زبان پیر و مرشد خود می شنیدند ،سر به بیابان می نهادند . چرا که روح آن ها متزلزل می گردید و برخی به هیجان آمده و مثل "حافظ "به وجد می آمدند و سرود پیروزی می سرائیدند : 

دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند 

گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند 

ساکنان حرم ستر و عفاف ملکوت 

با من راه نشین باده مستانه زدند 

شکر ایزد که میان من و او صلح افتاد 

صوفیان رقص کنان ساغر شکرانه زدند 

- صوفیان و عرفای شیعه جهان ، علی (ع) را اولین عارف جهان اسلام می دانند .و این کلام علی بن ابیطالب (ع) را ذکر می کنند که می فرماید : 

" من تو را بندگی می کنم ، نه ا زبیم آتش تو و نه امید بهشت تو ،بلکه تو را سزاوار بندگی کردن یافته ام و به همین جهت بندگی ترا به جای می آورم " .

صوفیان و عرفا ، معاد را هم منهای پاداش  مجازات ، قبول دارند و می گویند که : " اگر مجازاتی وجود داشته باشد همانا زندگی ما در این دنیاست و از این جهت دچار مجازات هستیم که از خدا بدوریم . " 

حافظ شیرازی ؛آرزو داشت که زودتر بمیرد تا اینکه بخدا به پیوندد :

خرم آن روز کز این منزل ویران بروم 

راحت جان طلبم و ز پی جانان  بروم 

و یا : 

چنین قفس نه سزای چو من خوش الحان است 

روم به روضه رضوان که مرغ آن چمنم 

ویا : 

تو را ز کنگره عرش می زنند صفیر 

ندانمت که در این خاکدان چه افتاده است 

- عارفان با اینکه در قرآن و در بسیاری از جاهای آن به عذاب و پاداش آخرت اشاره شده است از عذاب آخرت نمی ترسیدند . حافظ شیرازی می گوید : 

صحبت حور نخواهم که بود عین قصور 

با خیال تو اگر با دگری پردازم 

و یا با اشاره به آیه یکصدو بیست و چهارم ،دومین سوره قرآن به اسم "بقره "که می فرماید : 

" بترسید ای قوم بنی اسرائیل از آن روز (روز جزا ) که در آن روز هیچکس بعوض دیگری مجازات نمی کنند و از هیچ کس عوض و فدیه قبول نمی کنند ، یعنی هر کس که گناهکار است باید کیفر به بیند و شفاعت هیچ کس پذیرفته نمی شود و در آن روز کسی به یاری گناهکاری نمی آید ."

می گوید : 

عیب رندان  مکن ای زاهد پاکیزه سرشت 

که گناه دگری بر تو نخواهند نوشت 

من اگر نیکم اگر بد ، تو برو خود را باش 

هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت 

و یا در جای دیگر می فرماید : 

عشقت رسد به امداد گر خود بسان حافظ 

قرآن ز بر بخوانی با چهارده روایت 

 

 

اسرار عارفان

 

- حفظ راز در تصوف و عرفان :

مسئله وجوب حفظ راز در  اکثر کتب منظوم صوفیان و عرفا آمده است .عارف نامدار ایران استاد "جلال الدین رومی "در  کتاب مثنوی  معنوی خود می گوید :

عارفان که جام حق نوشید ه اند                 راز ها  دانسته و   پوشیده اند

هر که را اسرار حق   آمو  ختند                      مهر کردند و دهانش     دوختند

نیکلسون ،شرق شناس ،می گوید :عرفا و صوفیان می دانستند که مردم عادی ظرفیت شنیدن راز وحدت را ندارند و نمی توانند به فهمند که معنی این عبارت (خدای جهان تو هستی) چیست ؟لذا سعی در پوشیده نگاه داشتن اسرار خود داشتند.

- اسرار عارفان :

اسرار بزرگ صوفیان و عارفان که نمی باید به گوش مردم برسد ،از این قرار بود :

١ - خدای جهان تو هستی ولی ؛ هنوز از قدرت خود استفاده نکرده ای و برای استفاده از قدرت خویش باید بدان پی ببری ، و برای پی بردن به آن قدرت ،باید خود را تربیت کنی

٢ - نه پاداش اخروی وجود دارد و نه مجازات اخروی.این گفته ها برای ترساندن عوام است .تا اینکه  از بیم مجازات اخروی مرتکب اعمال خلاف نشوند و به امید پاداش اخروی نیکو کاری نمایند .

٣- چون پاداشی و مجازاتی وجود ندارد ،لذا عمل کردن به احکام دین بی فایده است

- مراحل سلوک :

١ - فقر (چشم طمع از مال دنیا بریدن و احتیاجات مادی را به حد اقل رساندن )این مرحله خود دارای سه منزل است

٢ - صبر یا شکیبائی ،این مرحله خود دارای سه منزل است.

٣ - توکل

۴ - رضا

بعضی از مریدان پس از مرحله رضا که راز بزرگ را می شنیدند ،سر به بیابان می گذاشتند .چرا که روح آن ها متزلزل می گردید ،و برخی دیگر به هیجان آمده و مثل حافظ که به وجد آمده و سرود پیروزی می سرودند :

دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند            گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند

ساکنان حرم ستر و عفاف    ملکوت              با من راه نشین باده مستانه   زدند

شکر ایزد که میان من و او صلح افتاد            صوفیان رقص کنان ساغر و پیمانه زدند